Силер, 23 жашка чыкканда чачы купкуу болуп агарып кеткен адамды кордунор беле? Мен коргом жана эмне себептен ошондой болуп калганын билем…
Мурдагы жылы Пржевальск шаарынан Жыргаланды коздой жол тарттым.
Кун буркок, бирок жаан чачын болбосуна козум жетип турат.Салкын. Озун жаш болсон, которгон жугун жок, жолун кыска болсо, жоо баскандан жыргалы барбы! Мемиреп, учу- кыйрына коз жетпеген алтын дениздей толкуган аштыкты жиреген жол менен чегирткелердин ансамблин, асманда безеленген торгойлордун унун угуп , терен ойго чомулуп, шашпай жол журуп отурган кандай ыракат! Мындай учурларда кандайдыр бир назик , укмуштуу кыялдар журогунду лакылдатып алга, жарыкка, кунду коздой, бийик ото бийик алып учкансыйт.
Бир топ баскандан кийин суунун жээгине келип эс алууга токтодум. Кичинекей копуронун жээгинде ункуйуп бир адам олтурат, жанында кызыл таардан тигилген куржун, фляга жана пилотка жатат. Мен жакын барганда ал саймаланган чон жуз аарчысы менен башын суртуп койду, кыска, кубарган чачы ным -тердесе керек; мени кылчайып караган да жок.
Мен ал кишинин жанына колумдагы кичинекей чемоданды таштадым.
Чонтокторумдун баарын тинтип бир тал ширенке таппай койдум.
—Салоом алейкум, аксакал!
Ширенкениз бар бекен?-деп сурадым.
— Алеки салам, бар,-ак чач киши кулумсуроп мени карады.
Мандайынан караганда жыйырма бештеги жигиттей корунду, бирок, чачы!
Чачы алтымыштагы чалдыкындай купкуу. Экообуз тамеки тартып суйлошо кеттик.
Кыргыз баласы кайда гана журбосун , кандай шартта жолугушпасын , адегенде бири-биринен : » Кайсы эл болосун?» -деп сурашат эмеспи. Биздин таанышуубуз да ошондой болду. Урук туугандардын баардыгын сураштырып келгенде баягы эле таяке-жээн болуп чыктык.
-Кечиресиз, урматтуу жээн канчадасыз? -деп сурадым.
-Жыйырма учтомун !-жигит башын жерге салды.
-Мен сизди артыныздан коруп алтымыш-жетимиштин ичинде го деп ойлодум.
Ак чач жигит жылмайып койду.
-Чачымды коргондор дайыма жанылышат.
-Оорудан ошондой болуп калдыбы, же?..
Жигит созумду болду:
-Жок, оорудан эмес, башка бир окуя болгон…
Мен абдан кызыгып калдым, анткени, мындай учурларда болгон окуянын ийне-жибине дейре билмейинче жаным тынбайт:
-Аскерде жургондо бир балакет болгон го?
-Жок. «Арбак урган»! -дагы мурункусундай тушунуксуз кулумсуроду.
-Арбак!?
-Ооба, арбак…
-Кандайча?
-Журунуз, басалы, -деди жигит, — узун жолду кыскарталы, кеп салып берейин. Имаш (ак чач жигиттин аты ушундай экен) 3 жыл аскерде журуп, айлына келсе, карыган атасы Белек катуу ооруп тошокто жатыптыр.
-Балам, аман келдинби? Сени корбой, арманда кетет экемин дедим эле. Кор оозунда турганда Имашымды корсотту! -деди кары каргылданган ун менен. Киртейген, кирпиги кубулгон эки козунон мончоктой жаш тоголонуп бырышкан бетин жууп, кумуш сакалынан жылтырады. Ошол туну танга жуук бул дуйно менен туболукко коштошту. Туш туштан эл чогулуп , эркектер коздорунон жаш чыкпаса да окуруп, аялдар занылдап кошуп, айылдын ичи ызы-чуу болду.
Имаштын энеси ыйдан уну бутуп , эси ооп жатып калды. Ысык чайга боорсок чылап берип жатышат, бирок байкуш аялдын журогуно тамак кайдан барсын.
Мындай чон кайгыга кабыларын кутпогон Имаш жашын тогуп, эмне кылаарын билбей, ары-бери басып мындай созду укту:
-Белектин зайыбы бетин тыттыбы?
-Жок,-деп жооп берди, сураган кемпирге жашыраак келин.
-Ал эмнеси? Обу жок! Белектин баркы жок бекен? Тыттыргыла! -деди чукодой болгон кемпир.
Муну уккан Имаш:
-Андайынарды койгула!-деди.
-Бул ата-бабадан калган салт!
Далдайып ары-бери баспай, таяк алып окурбойсунбу атана! Же энен экоон асмандан тушо калдынарбы? -Туш-туштан аялдар топтошуп:» Карынын созун капка сал», «Оз салтынан баш тартпа» деген керексиз создорду айтышты.
-Жок, жок, энемди аягыла!-деп Имаш болбой койду.
-Эмки балдар салт дегенди билбейт. Атандын арбагы урат!- деп зиркилдеди Аалыкан байбиче…
Бул иш айыл ичинде бир кап соз болду. Кеп ошол эле бетин тытканда бекен? Окургондо бекен? Булардын бардыгы эски доордун калдыктары эмеспи. Кантип эле туболук жашаган зайыбы, оз баласы куйбой койсун, куйот дегилечи, бирок, аларга кайрат айтып, соороткондун ордуна жанагыдай кыл дегендери , кансыраган жарага туз сепкендей эмеспи. Ошону учун Имаш аялдардын тилин алган жок.
Бир нече жумадан кийин Имаш атасына кичинекей эстелик салып , бак тигип, жанына жыгачтан орундук жасап койду.
Эртен ашы деген куну , кызматтан кийин атасынын мурзосуно гул койду да, жыгач орундукка олтуруп , терен ойлорго чомулду. Атасынын эркелеткендери, экоолоп чоп чапкандары, кечинде шашпай эски комузун чертип отуруп айткан насааттары коз алдына келип жашын кылгыртты.
«Белек ыраматылыктын уулу атасынын мурзосуно барып куран окубай эле кетип калат экен. Арбагын ыраазы кылбайт экен…Арбактын каргышы жаман болчу эле» деген айыл ичиндеги создор да эсине тушту.
-Айта беришет да! -деп койду жигит. Жылдыздар жымындап, тун да кирип кетти. Анда санда ыраак жерден кундун куркурогону билинер-билинбес угулуп, чагылган тоолордун чокуларын жарк эткизип коет.
-Кош, атаке, жакшы жат!
Имаш бул созун айтып, ордунан туруп кетейин дегенде этегинен бироо тартып калды. Жигиттин журогу шуу деп артын карады, бирок эч ким жок. Дагы басайын деди эле, этекти баягыдан да катуу тартты. Имаш кайра отурду.
Эч ким жок, тымтырс. «Арбак » деген соз кулагына шак дей тушту. Журогу оозуна тыгылып, мойнунан кара тер шорголоду. Кетейин деп кыймылдаса эле этектен алат, бирок, кыбыр эткен жан жок. Думуройгон мололордун бардыгы «арбак урду, арбак урду» дешип шыбырашкансыйт. Апсайган кара булуттар майда-чуйдо жылдызды жутуп так тобого келип саландап калды. Замбирек атылгандай калдыр-кулдур башталды, чагылган жарк эткенде мололордун тубунон эрбендеп колоколор качып, буткул айлана кыймылга келгенсийт. Арбак….арбак. …арбак….
«Бул эмнеси? Же элдин айтканы чынбы? Мындай укмуштар жер устундо жок дечу эмес белем….Ким? Ким мени тартып турат? Арбак? Бул чын экенго. Менин куноом барбы? Жок…. Жок… Мумкун эмес» … Кетейин деп жулунат, бирок, кете албайт.
Айласы кеткенде:
-Ата, атаке, кечир, атаке , кагылайын… атадан калган салтты эч качан бузбайм, карынын созун капка салам, кечир!-деп жалынды. Туш-туштан «атаке, кечир» деп томсоргон мурзолордун арасынан да ундор угулгансыйт.
Асманда замбиректер дункулдойт, чагылган жарк-журк этет, этегин бироо тиштеп алгандай кое бербейт. Жаш, тер аралашкан жаан мойнунан , бетинен шорголой берди.
«Атаке кечир, кагылайын, атаке, кечир»… Ошентип бир саат турду, эки саат турду, уч саат турду, козуно укмуштуу-укмуштуу нерселер коруно баштады, кыйкырса уну чыкпайт, оз унун озу тааныбайт, бироо кулак тупко балка менен тыкылдатып уруп жаткандай… . андан кийин дагы канча саат турганы эмне болгонун билбейт.
Эртен менен бадачылар мурзонун арасында олуктой купкуу болуп жаткан адамды корушот. Которуп кургагыраак жерге жаткызалы дешет, бирок, шинелинин этеги кое бербейт, караса жыгачка каккан мыкка илинип калыптыр. Бадачылар Имашты далайга дейре таанышкан жок, анткени, анын кундуздай капкара чачы бир тундун ичинде аппак болуп кетиптир.
— Мына ошондон бери жыйырма учтогу куу чач болуп калдым. Жанагыдай арбак-сарбактар дуйнодо жок экенин билсен да, кээде коркуп кетет турбайбы адам деген,-деп созун бутурду ак чач жигит.
-Эми чын эле арбак урду деп журосунбу?
-Кайдан! Арбак эмес эле скамейканын мыгы уруп журбойбу! -деди да жымын этип кулуп койду, мен да кулдум.
-Мурзолордун арасынан чыккан дабыштарынчы
-Хэ-хэ-хэ… «Коркконго кош корунот» деген ошо да. Бул окуяны айылдагыларга айткан жокмун. Озунуз билесиз, азырынча эл арасында жанагыдай нерселерге ишенгендер жок эмес. Артыкча Аалыкан энем укса созсуз: » Мына арбак этектен алыптыр «- дейт эмеспи, жигит дагы кулду.
Жыргаландын копуросуно жеттик, коштошуп, ал Сары-Кол жакка, мен Тепкени коздой жол тарттык.
Аягы.❤
