10 болум
Бул суроо менен анын талуу жерине тиерин кайдан билсин кыз? Сүйлөшкөн сайын ушул суроону бербесе экен деп чочулап турчу Байэл.
– Эмне унчукпайсыз?- кыз жигитке карады. Жүзүндөгү чыңалууну көрүп кыз да сумсая түштү. Ата-энем кайда экенин билбейм, таштандымын дейт беле? Калп айтты, оюна биринчи ушул келди.
– Эме… Атам-апам мен кичинекей кезде жол кырсыгынан каза болуптур,- үнү каргылданып кетти. Балдар үйүнөн экенимди укса Аделя мени жанына жакын жолотпойт деп ойлочу. Ошон үчүн ага калп сүйлөдү. Кыздын жанында жигит ичине батпай турду.
– Кечириңизчи, сизди капа кылгым келген эмес. Жөн гана сурагам,- деди кыз ыңгайсыздана. Өзүн жигиттин ордуна коюп көрүп, ичинен аяп турду аны. Экинчи үй-бүлөсү тууралуу сурабайм деди.
– Кайгырба, сен билген жоксуң да,- кыздын колун өзүнө тартып акырын өөп койду.
– Мен кетейин, кеч болуп баратат. Үйдөгүлөр ызы-чуу салып жиберишпесин. Айбек байкени кууруп жиберет атам. Мени катуу уруша албай, болгон күчүн андан чыгарат. Аны эрте эле кетирип салгам.
Экөө коштошуп, жолдун жээгинде турган таксиге кызды салып жиберди. Аделя узап кеткенден кийин бакырып алгысы келди. Айланада ары-бери өтүп жаткан адамдар ага көчөнүн дал ортосунда турганын эске салды. Дароо залды көздөй жөнөдү. Кирип эле төрдөгү рингге чуркады. Залда эч ким жок. Болгон күчүн грушадан чыгарып болушунча соккулап жатып, качан шайы кеткенде бакырып-бакырып алып бурчка шалдырап отуруп калды. Жеңилдей түшкөнүн байкады. Канча аракет кылбасын өткөн мезгилди коё бере албай койду. Мындай суроолор чыга келет, кайра эле өтмүштү казмай. Ананкыбыз кандай болорун эч ким билбеген өңдүү, жана эле кубанычы коюнуна батпай турган Байэлдин күнү суз аяктады.
ххх
Болот менен Маржан эртең мененки дасторкон үстүндө унчукпай отурушат. Маржандын маанайы жок болгондуктанбы же экөө көптөн бери эки жакта жүргөнгө аралары сууй түшкөнбү, айтор, мурдагыдай ар нерсени талкуулап бакылдаша алышпады. Бөлмөдө чымын үнү угулуп турган тынчтыкты Болот бузду.
– Баатыр ишти жакшы бүтүрүп жатыптыр. Купулума толду.
– Мм,- баш ийкемиш этти аял.
– Мен бүгүн түштөн кийин кетем. Кийимдеримди даярдап коёсуңбу?
– Кайра элеби?- ооз учунан айтты. Азыр анын оюнун баары Зейнепти тааныйт деген аялда болчу.
– Иштер бүттү, баарын Баатырга табыштадым. Алматыдагы иштерди карабасам болбойт, баягы мен айткан жигит иштин баарын өздөштүрүп калды. Эми бул жакка келем биротоло. Алматыга эки жумада бир барып көзөмөлдөп эле турам. Азыр жумуштарым бар.
– Макул, азыр баарын даярдап коём. Сен кетип жатканда мен жумушта болуп калам. Жакшы барып кел,- Маржан Болот менен коштошту.
Болот үйдөн чыгып кетери менен Маржан шаша-буша жолдошунун чакан чемоданын даярдап жатып бир нерсени эстегендей бат-баттан басып телефонго жетти. Эрте күндү кеч кылбайын деп Ошко учууга кечкиге билетке буюртма берип койду.
– Эмнеси болсо да көзмө-көз сүйлөшүп келейин. Алда кандай күн болот? Оорусу олуттуу болсочу?- өзүнчө санааркап турду. Чакан сумкасына керек-жарагын салып, жумушка жөнөдү. Жумуштан ары эле аэропортко кетүүнү эп көрдү.
ххх
Аделя сабакта мугалимди карап көңүл бургандай түр көрсөткөнгө аракет кылганы менен, бар ою Байэлде болуп жатты.
– Эмнеге өчүк телефону? Бир нерсеге учурап калдыбы? Уф, деги кайдасың? Дарегин да билбейм. Мага таарындыбы?- кыз өзүнөн күнөө издеп коёт. Улам телефонун күйгүзүп СМСти карап, кайра чалып көрүп жатты.
– Баатырова, сабак маалында эмнеге телефон карап жатасың? Байкасам, аудиторияга киргенден бери ручкаңдын башы бир кыймылдаган жок.
– Эже, жетишпей калдым. Көчүрүп алам,- мындай учур бул кызда мурда-кийин болгон эмес. Ар дайым алдынкы орунда отуруп берилүү менен лекция жазчу кыз бүгүн арт жактан орун алыптыр. Буга мугалими да таң.
Байэл таң эрте тоого чуркоого кеткен. Бүгүнкү машыгууларды тоодо өткөрүү пландалыптыр. Тоодо телефон тартпагандыктан Байэл Аделя менен байланыша албады.
– Бул жакта телефон дагы тартпайт тура. Аделяга кабарымды билдирбей калдым. Тоого кетип жатам деп жазып койсом эмне?..
– Койчу, жүргөндүр бир жерде дейт да. Алагды болбо, кечке чейин жакшы машыгуу өт андан көрө.
– Ал кечке сарсанаа болот.
– Сарсанаа болот дечи,- Алмаз баш чайкап күлүп койду.
Зейнеп апасы дүйнө салгандан бери Байэлге сарсанаа болор бир жан калган эмес. Ал барда ооруп калса дембе-дем тамак берип, дары ичирип айланчыктап жакшы болгончо жанында жүрчү. Анын өлүмүнөн кийин өзүн ааламда жалгыз калгандай жаман сезчү. Көңүл буруу, мээримди самачу. Мени да кимдир бирөө ойлосо, кайда жүргөнүмө кабатыр болуп мени күтсө дечү. Канча жылдык ушул көксөөсү эмнегедир эсине түштү. Бир жылмайып алды. Бар, азыр ага сарсанаа боло турган кишилер бар. Аделя, Алмаз агайы, достору. Дос-таанышы күндөн-күнгө көбөйүп жатат. Азыркы абалына канааттана Кудайга шүгүр деди ичинен жигит.
ххх
– Болуптур, Боке, жакшы жетип ал.
– Рахмат, жакшы тур. Маселе жаралса байланышасың да.
– Беймарал кете бер. Мен жалгаштырам ишти,- Баатыр бул ишти чоң пайданы көздөп колго алган. Бирок минтип эзелки сүйүүсү болгон кыздын жолдошу менен иштешем деп үч уктаса түшүнө кирген эмес. Анын бул ач көздүгүнөн али да болсо оозу күйбөптүр. Балким, май көл-сүт көл жашоо ага өткөн күндөрдү унуттургандыр. Жылдар мурун дал ушул ач көздүгүнүн курмандыгы болгон. Колуна акча тийген сайын дагы болсо экен деп алкымын керип жатып Маржанга кайтып келе албай, аны андан артык көрө албай калбады беле. Акыркы ирет ага сөз берген, бирок турмуш берген сөзүңдү унуттурууга мажбурлайт. Баарын унутуп, эч нерсе болбогондой жашоону улантууга үйрөтөт. Казак жергесине мыйзамсыз спирт ташыган чоң топто Баатырдын таякеси иштечү. Аны ээрчип жүрүп акчага азгырылып ал дагы бул ишке баш-оту менен кирип кеткен. Акыркы ирет Маржан менен коштошуп кеткенде Тараздан кармалып аткезчиликке шектелип соттолуп кете жаздаганда кайнатасы куткарып чыккан. Өзүнүн топтоп жүргөн акчасы жактоочу жалдаганга араң жетип, такыр сызга отуруп калган. Кийин кайнатасынын колдоосунда баарын кайра нөлдөн баштады.
Баатыр тергөө учурунда деле көрбөгөн күндү көрдү. Тергөөчүлөр аткезчиликтин башында тургандарга илинчек табабыз деп анын кактабай канын сорушту. Бирок ал ишти өз моюнуна алды. Башына пакет кийгизип алып сабап жатканы элестеп ичиркенип кетти. Ал мунун баарын унуткарганы менен, Маржанды көргөндөн бери өткөн күндөрүн казып, шурудай тизмектеп эстечү болду.
Болотту Алматыга узатып жиберген Баатыр бир саамга чылым чегип ойлуу отурду.
– Сен мени көргөндөн бери кандай абалда болдуң экең?- деп Маржанды ойлоду. Сезимдер жашоонун агымына сиңип кеткен менен, жүрөктүн түпкүрүндө катылып калгандай. Кичинеден сезим кылдары термелип жатты.
– Эми кеч, тилимди тишиме катып жашашым керек,- деди Баатыр өзүнө.
ххх
Маржан Ошко жетти. Балдарына чакыруу боюнча тезинен бир бейтапты көргөнү Ошко кеткенин айткан. Баягы телефон номерге чалып ал аялдын жаткан ооруканасынын так дарегин билди. Батманын жакшы болуп калганын угуп кубанды. Дароо оорукананы көздөй жөнөдү. Жүрөгү түпөйүл, бир туруп уулун тапкысы келет, бир туруп тапкандан коркот.
– Баламды тапсам, жүзүн кантип карайм?- деди аял. Бирок унуткарып сала албасын билет. Жылдар бою акылынан чыкпады, эми кантип
Маржан ооруканага келип Батма жаткан палатага жетти. Бирок эмнегедир ичкери кирүүгө даабай палатанын жанында аркы-терки баса берди. Терең ойдон жанына келген кызды да байкабай калыптыр.
– Саламатсызбы, эже? Апамды сурап телефон чалып жаткан сиз белеңиз?- бул үндөн селт эте түштү.
– И-и, ооба, менмин,- шашкалактай сүйлөдү Маржан.
– 10 мүнөт күтө туруңуз,- кыз палатага кирип кетти. Маржан тынчсызданып бир ордунда тура албай жатты. Аңгыча телефону шыңгырап калды. Караса Казакстандан чалуу келиптир. Бир заматта оюна ар нерсе келди. Чалууну алганга колу барбай турду. “Болот. Эмне болду ага?” Жамандыкты сезгендей жүрөгү шуу дей түштү. Маржан телефондун бетин басканча биринчи чалуу өчүп калды. Кайрадан чалуу келди.
– Алло,- деди үнү кирилдей.
– Маржан эже, сизби?
– Ооба.
– Болот ага…
– Болотко эмне болду?
Телефондун ары жагында сүйлөп жаткан кишинин сөзүн жулуп алды.
– Түндө жолдо кырсыктаптыр. Абалы оор, жанына келишиңиз керек.
Маржан дендароо болуп туруп калды. Тышка чыгып таксиге отуруп эле аэропортту көздөй жөнөдү. Санаасы санга бөлүнүп азыр эле Болоттун жанына жетип барууга ашыгып жатты. Бирок жол алыс. Тилекке каршы, Алматыга жакынкы аралыкта каттам жок экен. Бишкекке билет алды. Дароо Болоттун жардамчыларына телефон чалып Алматыга чукул каттамга билет керектигин, Болоттун ооруканага түшүп калганын айтты. Уулу Байэл тууралуу билүү бул жолу да ага буюрбады. Коркуусу, санаасы Ошко эмнеге келгенин унуткарып коюптур. Бир кезде эсине түштү. “Бул ирет болбоду. Кайра келермин” деди ичинен.
– Болоттун кайсы жакта, кайсы ооруканада экенин да так сурабаптырмын го,- телефонун алып чыгып жанагы номерге кайра чалды.
– Болот деги каякта?
– Алматыда. Сизди аэропорттон балдар тосуп алышат. Ооруканада мен болом сиз келгенче.
Ким менен байланышып жатканын деле билбейт, сураган деле жок. Эң негизгиси, жолдошунун жанына жетсе болду. Мындайда убакыт да өтпөй калат эмеспи. Оштон Бишкекке жетиш азап болду. Учак “Манас” эл аралык аэропортуна конору менен, Болоттун Бишкектеги компаниясынын аткаруучу директору Камчыдан чалуу келди. Ал жана Маржан чалганда дароо аэропортту көздөй жөнөптүр.
– Сиз жеттиңизби? Мен аэропорттомун.
– Келдим, каттам бар бекен?
– Бар экен. Билет алып койдум,- телефон менен сүйлөшүп келе жатып экөө жолугуп калышты.
– Кандайсыз?
– Кайдан жакшы болсун? Байкең кечээ эле жумуштарыма барайын деп шашып кетти эле.
– Айдын менен байланыштым. Азыр ал жанында экен. Жакшы врачтардын кароосунда деди. Сизге Айдын байланышты болуш керек.
– Канчада экен каттам?
– 40 мүнөттөн кийин,- деди Камчы колундагы саатын карап.
– Эх, мындай учурда 40 мүнөт кылымга тете болуп кетет экен.
– Мен сизге кофе алып келейинчи,- Камчы ары басып кетти. Маржан баласына телефон чалып Алматыга кетип жатканын айтты.
– Макул, балам, сарсанаа болбо. Мен жеткенде сага чалам. Наимага азыр айтпай эле кой.
– Келиңиз,- Камчы колундагы кофени Маржанга сунуп, шыңгырап жаткан телефонун алды.
– Салам алейкум, Баатыр байке.
– Камчы, мен Болот менен эртеден бери байланыша албай жатам.
– Ал ооруканада, бир аз кырсыктап…
– Эмне дейт?! Абалы кандай экен?
– Жандандыруу бөлүмүндө экен.
– Туй-атаа… Макул, байланышабыз.
– Жаңы өнөктөшүбүз Болот байкени сурап чалды.
– Мм,- деди аял суз гана. Учурашып жатканда эле ким менен сүйлөшүп жатканын билген. Убакыт келип Маржан Алматыга учакка отурду. Камчы аны салып жиберип, калааны көздөй сапар алды.
ххх
– Сага да киши таарынабы? Кантип ойлодуң? Эмне кылсаң да сага таарынбайм го дейм.
– Кабарсыз жоголуп кетсеңиз, анан башка эмне деп ойлоюн?
– Бир нерсе болгондур депчи?- деди Байэл күлүп тамашалай.
– Ойлодум антип деле. Бирок жаман ойлордон качып жатпадымбы. Анан таарынды дедим,- Аделянын сүйлөп жатканына эле эзиле берет жигит.
– Ал жакта телефон тартпай каларын билген эмесмин. Билсем, кечинде эле жазып коймокмун. Тоодон сага кабарымды билдирип коёюн деп көп эле аракет кылдым. Бирок байланыша албадым. Өзүм машыгып жатканым менен, оюмдун баары сенде болду.
– Арс байке дагы ушинтип тоого барып машыгып калчу.
Жигиттин акылына тык дей түштү. Бир жолу кызды анын жанынан көрбөдү беле.
– Аның ким?- кызганып жатканын билдирбегенге аракет кылды.
– Ал байкем болот. Атамдын досунун баласы. Биз кичинебизден чогуу өстүк. Бир жолу мен анын машыккан жерин көрүп келгем. Андан суранып жатып бир жолу араң бардым.
“Мм. Көрсө, Арсты менден сен жакшы тааныйт турбайсыңбы” деди жигит ичинен. Арс менен бир залда машыгып жүргөнүн, кызды ал жакка барганда көргөнүн да айткысы келген жок. Эгер бирге кезигип калышса эмне кылат, таң калып кутулат да.
– Баса, биз, кыздар, фонд ачтык. Жакында балдар үйүнө азык-түлүк алып барып, концерт уюштуруп бергени жатабыз, биз менен барып келбейсизби?- деди кыз. Байэлдин эсине балдар үйү түштү. Аларга да ишкерлер, студенттер, иши кылып көп эле адамдар келип турушчу. Бир жолу Түркиядан жардам келет деп аябай даярданышты. Чын эле даярданышкандай, абдан көп оокат-кече келди. Аппак шейшептер, сонун кийимдер, таттуулардын түрлөрү. Балдардын баары кудуңдап сүйүнүп турушту. Баягы келген кишилер кеткиче 2 керебетке шейшеп салымыш болуп, балдарга кийим, таттуу таратымыш болуп эле жүрүшүптүр. Алар кетери менен залда турган коробкалар директордун бөлмөсүн көздөй кетти. Бирден таттуу колуна тийип тамшанып турган балдардын колуна андан кийин ал таттуулардын бири да тийген жок. Көзгө сонун көрүнүп турган аппак шейшептерге бир күн да укташпады. Бөлүшүп алыштыбы же сактап коюштубу, айтор, балдарга колдонууга берилген жок. Көп убакыттан кийин бирден-экиден кийим тийди балдарга. Ушинтип киши барганда гана даамдуу тамактан ооз тийип калышпаса, адатта ичкен тамагынын супсактыгы көкөйүнө тийген. Ачкалыктан аргасыз алдында турган даамы жок тамакты ичкен күндөрүн эстеп кетти. Сууга чыланган супсак гречкадан көңүлү калып бүткөн. Азыр да гречканы көргөндө көзүн ала качат.
– Эй, эмне мени уккан жоксузбу?
– Уктум. Мен беттешке чыгам да жакында, убактым болбой калат го.
Чынында ал жакка баргысы келген жок.
– Макул. Кийин чогуу барабыз анда.
– Силер барсаңар азык-түлүк эмес, бир жегидей эле жакшы тамактарды алып барып, тамак уюштуруп, балдар жеп бүткөндөн кийин кеткиле. Алып барган нерсеңер балдарга жетпей калсачы?
– Ошондой да болмок беле?
– Болот, Аделя. Адамдардан баарын күтүүгө болот.
– Ошондой деңизчи,- ойлонуп отуруп калды кыз.
– Көп күнгө азык-түлүк алып барганча, бир жегидей даамдуу тамактарды алып барып, бир күн майрам кылып койгула,- дагы бир жолу кайталады.
ххх
Болот көзүн ачканда Маржан жанында отурган.
– Кудайга миң мертебе шүгүр. Бизди коркутпадыңбы. Сенсиз кантип жашайт элек? Иш эле дей бербей, өзүңө карачы.
Болот унчукпай Маржанды карап жатты. Жубайынын өңүнөн аза түшкөнүн байкады.
– Коркпо, мен дайыма жаныңардамын,- акырын Маржандын колунан өөп койду. Аңгыча эшиктен Баатыр менен Камчы кирип келишти. Маржан менен Баатырдын көздөрү чагылыша түштү…
(Уландысы бар)
