Мектептин айланасындагы аянтда уч кыз ойноп журду. Жаны эле мектептен чыккан Акылай алардын жанына барып,ушунчалык танкалуу менен карап суктанып турду. Уч кыз бутуна чоюлма жип тартып алып ортодо бири секирип, улам жогоруулатып оюн кызуу болуп жатты. Акылай апасынан эрте ажыраган,атасы болгонуна карабай эл арасында жетим атка конгон эле. Ошонун айынан аны баары жаман корушчу. Бирок уч кыздын бири Жазгул ага тушунуу менен мамиле кылып,эки кыз болсода, ал болбой анын жакын курбусуна айланган .Алардын оюнун карап турган Акылайдында ойногусу келип:
-эй кыздар! Менида кошуп алгылачы!
Оюн тык токтоду,байдын кыздары бир желмогуз кемпирди коргондой эле жиркеничтуу карап ,Малика деген кыз ага жулкунуп жетип келдида:
-эмне!? Сен али биз менен ойнойтурган болуп калдынбы?
Акылай анын курч коздорунон коркуп турду. Арт жактан Жанел деген кыз :
-Малика кантип анын жанында жиркенбей турасын!?
Жазгул Акылайды бир туртуп жерге отургузуп койдуда Жанел экоо кулгон бойдон кетеберди. Жазгул чоюлма жипти топтоп барам деп алар кеткен сон Акылайдын жанына келип отурду. Акылай бурушуп отуруп алып ыйлап жатты.
Жазгул:
-Акылай болду ыйлаба,сен аларга барбай эле койчу.
Акылайдан эч кандай жооп жок ыйлап жатты.
Жазгул аны соротуш учун:
-кел бугун сабактан чыккан сон уй жакта чогуу ойнойбуз.
Акылай башын которуп:
-экообуз элеби?
-ооба экообуз эле башка эчким.
-бул уч адамдык оюнда.
-жоок бир жак башын мен тартып турам,экинчи жагын бир дарака,же туркуко тартып коюп ойной беребиз.
Акылайдын жузуно аз болсода жылмаю пайда болуп ордунан туруп,Жазгул анын кийиминин чанын кагып экоо кол кармашып сумкаларын алып кетишти. Жазгул сумкасына жегилик салып келген экен, анысын болушуп экоо жолдо жегенче суйлошуп баратышты.
-Акылай сен Жанелдерге капа болбо макулбу.
-мен аларды жаман кором Жазгул. Сен алар менен ойнобой эле койчу.
-менинда ойногум келбейт бирок апам ошолор менен ойно дейт,анткени алар байдын кыздары.
-а мени мененчи?
-айтсам капа болбойсунбу?
-жок,жок капа болбойм.
-сени менен бирге журушомо тыю салган.
Акылай токтоп ага жалооруп карап:
-Жазгул менидеп апандан уруш укпа…
-мм,жоок Акылай биздин кочо силерден кийинки кочодого,биз сенин уйундун жанында ойнойбуз,апамар корбойт бизди.
Акылай кашын которо жылмайып кайра экоо жетелешип уй тарапка келишти. Жазгул айткандай кылып чоюлма жиптин бир жагын Жазгул тартып,экинчисин ичке тереке тартып коюшту. Акылай оюнду анча ойной албай Жазгул экоо аябай кулуп жатышты. Оюн эми эле кызып башаганда Акылайдын уйунон даранк!эткен катуу дабыш жанырып чыкты. Акылай атасына бирдемке болуп кетпедиби бекен деген ой менен Жазгулго чочуй карап уйуно чуркап кирип кетти. Анын артынан Жазгул колуна жибин алып дарбазадан карады. Уйдун алдында турган идиш-аяк коюлуучу чон кутуча(шкаф) кулуп тушуптур. Акылайдын атасы Мансур шкафтын жанында кийимдери бут чан болуп жатат. Акылай анын колунан кармап тургузганга аракеттенип улам-улам козунон аккан жашын билеги менен арчып коёт. Жазгул аларды копко карап туруп кайра уйуно карай жоноп кетти.
Акылай мас атасын эптеп керебетине алып келип жаткызды да озу экинчи болмого кийимин алмаштырганы кирип кетти . Атасы онтоп аркайсыны суйлоп жатат:
-ошо эки жуз,уч жуз грам арагымды алайын десем энендурайындын шкафы дуп этип кулап тушту. Акылай кийимин чечип жатып токтоп анын созун тыншай баштады.
— ошо уч жуз грам аракты шкаф озу ичеби деймда. Эми аны тургузушту айт. Канча пиалам сынды,канча идиш ээ. Ошо шкафты мугалим болуп иштеп жургондо,ыы муга- мугали ээ иштеп жургондо оз акчама,адал акчама сатып албадым беле. Эми мынтип ошол адал буюмум,арам аракты басып тушту ае. Акылай кийимин дароо алмаштырып чыгып, колуна шыпыргысын алып шкафтын айланасын шыпыра баштады. Атасы онтоп суйлоп жатып уктап калды. Акылай шкафты кантип тургузунун жолун билбей акыры сыртка чыкты. Сыртта койлорун айдап Эрмек деген классташы келе жатты.
-Эрмек!Эрмек мага жардам берип койчу.
-а.а.а кандай жардам?
— тиги шкафты тургузуш керек болуп жатат.
-а мен азыр ээ койлорду ары айдап коён.
Эрмек орто байдын баласы ,сабактан сон кунуго койлорду кайтарып откоруп келет. Чынында Акылайды аябай жакшы корот. Андан уялат бирок бугун ага жардам бериш керек. Шкафтын эки башында экоо турду. Акыры Эрмектин башы иштеп:
-Акылай мен бул четин котором сен тиги кирпичтен коеберчи. Эрмек болушунча кучтонуп,ыйынып бирок которо албай жатты. Акылай кыткылыктап кулуп:
-ээй,Эрмек сени ким жетинчи класттын баласы деп айтат?
Эрмек уялып кеттида акырын гана:
-менин кучум ушул эле экен.
-кел менда которушойун.
-аа анда ким кирпич коёт?
-мына мынтип эле бут менен тээп киргизип коёбуз. Экоо биргеликте которуп отуруп жети катар кирпич коюшту. Шкаф уламдан-улам жогорулап которолуп баштады. Бир убакта жол тараптан «Кимдин койлору!!!» деген ун жанырды. Эрмек оозун ачып эле сыртты коздой чуркады. Анын койлору ошол жердеги бир кишинин багына жайылып кетиптир. Акылай Эрмек кеткен сон кайра колуна шыпыргы алып шкафтын ич жагын шыпырып сынып калган идищ-аяктарды тазалай баштады. Ошентип ал кунда отуп Акылай атасына тамак жасап коюп окуусуна адаттагыдай кечигип барды.
-уруксатбы Тамара Кокенова.
Мугалим козунун кыйыгы менен карап,колундагы саатын карап бир ушкурундуда ордунан туруп :
-кир,кир,кир бери кир. Кана доскага турчу. Акылай доскада жерди карап капалуу турду.
-биринчиден Акылай мен Тамара Кокенова эмес, Тамара Какенова болом. Экинчиден жакшы кыз ,сен мени шылдындап жатасынбы? Эмне учун кунуго кечигип келесин.
-эжй мен атамдын тамагын…
-шылтоо!!! Мугалим энкейип анын бешенесине жакын туруп:
-качанга чейин атам,атам дейсин,ошол жаман атан тойбой койдуго.
Акылайдын козуно жаш тегеренип:
-атам жаман эмес,ал дуйнодогу эн жакшы адам.
Эжейи моюн созо карап :
-эмне? Дуйнодогу ахахаха. Класстагылар баары каткырды. Акылай ыйлабаганга аракеттенгени менен балдардын кулкусу аны ыйлашка мужбур кылды. Улам-улам коз жашын аарчып турганда эжейи тиштерин кычырата:
-эй токтот жашынды! Атан жакшы болсо,ошол арагын ичпейт элего! кунуго сага тамак жасатканча ,кунуго сени сабактан кечиктиргенче бир жолу мына мындай жакасы кир,койногунду жууп тазалап,саксайган чачынды тарсылдатып оруп анан сабака жонотот элего.
Акылай эч бир жооп кыла албай турду. Эрмек ага болушуп ордунан туруп:
-Тамара Какенова анын атасы жакшы адам,апамдын айтышы боюнча ал ушул мектепте математика сабагынан сабак берген. Анын окуучулары Республикалык таймаштарда биринчи орунду алышкан.
-чыгарба унунду! Сага суйлошко ким уруксат берди! Отур ордуна!
Эрмек ордуна отуруп калды. Анын созунон кийин алдынкы партадагы Мурат артын карап:
-аа,Акылайга болушуп калыпсын тилин осуп калган окшойт. Ушу бир жетимге болушканча ,эшике чыгып топ ойногон жакшыда. Баары каткырып бирок Жазгул Муратка кадала карап:
-суйлогон созунду озун тушундунбу? Байдын баласымын деп суйлой бересинби?
Катарлаш отурган Жанел менен Малика бири-бирин карап кулуп Жанел :
-ээй Жузгул сага неболду?
Малика:
-биз сени дос деп журсок ушул жиркеничке болушуп жатасынбы?
Мугалим:
-Токтоткула! Кордунбу Акылай сени деп баары бири-бири менен урушуп жатышат! Мунун баарына сен куноолосун! Эжейжин кыйкырыгынан уккан мектеп директору эшикти тарс ачып кирип келдида:
-бул эмне тополон! Тамара Какенова бизде сабак журуп жатат,а сизде уруш-кыйкырык.
— Айгул Мадалиева болгону биз тартипти карап …
-тартипти ушинтип карайт бекен?
Тамара унчукпай калды.
-Акылай сен эмнеге бул жакта турасын,кана мага карачы. Ким ыйлатты сени,а кызым ким?
Акылай жакшы соз укканда жашы ого бетер агып ый-аралаш:
-Та.та…тамар…
-болду ,болду тушундум. Эрмек ордунан туруп:
-Тамара Какенова анын атасын жаман деди ошого ыйлап жатат. Тамара Эрмеке жиндене карап калды. Айгул Мадалиева Акылайдын отурушуна уруксат берип:
-Тамара Какенова иштегенизге бир жыл боло элек жатып корозунуз кыйкырып калганбы. Балдары баары кулуп жатышты.
Эгер билсениз Акылайдын атасы мектептин жузу ,биздин мектепти ошондон танышат. Мансурдун кесиптеши болом десен таанышат. Сиз антип бироону акаараттаганга акыныз жок,болбойт дагы . Сиз кайрадан тушунуу менен мамиле кылып баарын иретине коюшунуз керек. Бул тема кайрадан козголбосун ! Баштагыла сабакты.
Акылай директорго бир-бир карап ичинен журогу жылып калаберди. Тамара Какенова озун жыйнап алып сабакты баштады.
Акылай сабактан чыгаары менен уйго келди. Атасы соолугуп шкафты кайра тургузуп ондоп коюптур. Акылай суйунуп эле уйго кирди. Аз гана суйунучтун дубалы дуп этип кулап тушту. Атасы эки досу менен ичип отуруптур. Кызын коруп:
-йее,кызым кел айланайын. Кел алдыма отур. Акылай анын алдына отураары менен атасы сакалы менен анын бетин сайып бир ооп койдуда:
-апасынын эле озу ,апасын тартканда кызым. Курсагын ачтыбы кызым?
Акылай козун жумуп башын ийкеди.
-кел мобул салаттан же казанда эрте мененкиден калган тамакты алып же макулбу. Акылай алар менен кошулуп отуруп тамак жеди. Ошентип тогузунчу кластта болушту . Атасы кичине устачылык менен алектенип кызына жаны кийим алып берди. Акылай экоо базардан келген сон ушунчалык суйунуп тамак жасаганга киришти. Атасы азыр бир жака барып келем деп кеткен бойдон жок. Акылай дасторкон жайып атасын кутуп отурдуда, ал алып берген кызыл койногун кийип кичинекей кузгусуно каранып турду. Бир убакта сырт жактан Акылай деген оор ун угулду. Сыртка чуркап чыкса кошунасы Адыл байке мас дарбазага жолонуп :
-Акылай атан тиги ылдыйкы кочодо мас жатат озун барып алып кел,мен алып келе албай койдум. Акылай аны айланып отуп жаны кийими менен чуркап кетти. Ылдыйкы кочодо татынакай жаны кийим кийинип Жанел менен Малика келатты. Алар Акылайдын жолун тосуп Малика:
-оохоо жаны кийим алгансынбы?
Жанел:
-дуйнодогу эн жакшы атан алып бердиби? Ахаха.
Жанел аны айланып отуп:
-Малика этикеткасы менен экен ахахах.
Акылай башын жерге салып турду. Ангыча тарака-турак болуп эле Эрмек ат арабасы менен келип калдыда:
-эй эмне болду дагы? Дагы эле Акылайга тийишип жатасынарбы?
Жанел этикетканы колуна кармап туруп:
-жоок Эрмек сенин суйгонуно эчким тийген жок,болгонуа этикеткасын алып койдук деп бир тартып узуп алды. Малика оозун чуйройтуп карап андан ары жолун улашты. Эрмек аттан тушуп Акылайдын жанына келип:
-Акылай сен капа болбо,мындан кийин мен дайым сага жардам берем.
Акылай башын которуп козуно тегеренген жашы менен карап турду.
-Акылай сураныч ыйлабачы,сени коп ыйлатышты ушунча ыйлаганын жетишет. Сен кайда бараттын эле?
-атама…
-масбы дагы?
Акылай илебин тиштегилеп :
-ооба ылдыйкы кочодо экен.
-жур менин арабама отур атанды ушуга салып келебиз. Акылай арабага отуруп Эрмек атка минип Мансурга барышты . Экоо эки жагынан которуп арабага салышты. Эрмек жибин узартып алда арабага отурмай болду. Акылай экоо катарлаш отуруп атты башкарып уйго жоношту.
-Акылай койногун аябай жарашыптыр.
-мм рахмат…
Эрмек озунчо кулуп Акылайга бир-бир карап коёт. Акылай козун ойнотуп:
-ээй эмне кулосун,бирдемке болдубу?
-ахаха, айтсам капа болбойсунбу соз бер.
-соз берем.
Эрмек кайра кулуп:
-эмне койноктун этикеткасы менен кийип алдын хахаха. Акылай озуда кулуп:
-мен билген эмесмин,койнокту кийип коруп жатсам Адыл байке атан ылдыйкы кочодо дегенинен чуркап кеткем,жиндимин озумда билбей калдым хаха.
-сен жинди эмессин,сен жакшы кызсын.
-жакшы кыз?
-ооба ,аябай жакшы кызсын…
-калпычы.
-мен чын айтып жатам сен ушунчалык жакшы кызсын дейсин,ушунчалык жакшы болгонундан мен сени су.у…
Акылай ага тик карап калды. Эрмек андан козун ала албай башын акырын буруп атын чо-чо-чо деп айдап башын жерге салып баратты. Акылай акырын гана жылмайып козун ирмеп,бак-дарактарга айланта карап Эрмектин булчунан кармап башын желкесине жолоп алды. Эрмектин журогу чыз-чыз этип козунун жаны менен Акылайга карап коюп озунчо кубанычка батып баратты.
Ошентип олимпиадалык сынака аз калды. Акылай математика сабагынан катышмакчы болду. Мектепте мугалимден сабак алат,уйдо атасынан. Атасы соо кезинде математиканын сырларын тушундуруп кызынан билимин аябайт. Анын классташы Мураттын уйундо устачылык кылып иштейт. Акылай мугалими жана башка катышуучулар болуп сынакка даярданып отурушту. Тушку тамактануу башталып баары ашканага жоноп кетишти.Акылай азыр барам деп коюп арткы партага отуп уйунон алып келген бир сындырым нанын алып жегенче мисал иштеп жатты. Бир убак эшик тыкылдап Жазгул кирип келди, артынан Эрмекдагы. Акылай дароо нанын сумкасына салып жутунуп жылмайып ордунан турду. Учоо жылуу учурашып анын жанына отурушту.
Жазгул:
-Акылай журу тамактанып келбейлиби?
-жок дос,мен мисал чыгарышым керек.
Эрмек анын акчасы жок экенин дароо сезип:
-ээ ашканада эмне кыласын? Кече апамдын туулган куну болгон атайын силерге деп кешик ала келгем. Эрмек сумкасынан жегиликтер,шириндиктер алып алдыга койду. Баары кубанып Эрмекти куттукташып жегенче суйлошуп отурушту.
Жазгул:
-Эрмек сен тарыхтан бара турган болдунбу?
-ооба тарыхын билбеген кыргыз эмесда.
Акылай кыткылыктап кулуп:
-акылдуу десе,ушунчалык кыйын экенсин шириндиктерди бири-бирине аралаштырбай болуп-болуп салбайт белен.
-ээ ашказанга киргенден кийин баарибир аралашатда.
-иий сени десе ,ким сени тогузунчу класстын окуучусу деп айтат?
-ой бул созду эсиндеби жетинчи класстада айткансын.
-жетинчи кластта?
-экообуз сенин шкафынды которо албай койгондочу.
-аа эстедим,экообуз эмес сен озун которо албай койгонсун,мен которушкондон кийин анан которбодукбу.
Жазгул:
-ээ,эй силерге бир жанылык айтайынбы?
Акылай:
-эмне жанылык?
-тиги Мурат менен кече куну чогу кеткенбиз.
-анан?
-айтышы боюнча ал физикадан олимпиадага катышып биринчи орунду алат экен.
Эрмек:
-биринчи орунду? Озу физика кайсы сабак экенин билет бекен?
-менда ошону айтып жатпаймбы? Кантип бирди алмак элен десем,атам сатып берди дейт.
Акылай маанайы сууй тушуп:
-алар менин атамды да сатып алышкан. Эртеден кечке ошолордун уйундо устачылык кылат. Алардын уйуно барбаныз десем болбой кетеберет.
Ал ангыча байдын баласы Мурат кирип келди…
Артында ээрчип алган достору да бар.
Мурат:
-аа окшошкон коёндор ,учоон артка отуруп озунорчо тамактанып? Мурат балдары менен анын жанына басып келдида,алардын алдындагы шириндиктен соомойу менен бир алып тилин тийгизип:
-фуу,бляк! Кускун келет.
Эрмек муштумун туйуп,жинденип ордунан атып турду. Анын туйулгон муштумун коргон Акылай дароо колунан ылдый тартты. Эрмек тиштенип Мураттан козун албай мушташканга даяр.
Мурат мыйыгынан кулуп:
-хе, мейли дагы суйлошобуз, жургуло балдар жумшак токоч жеп келебиз. Алар бири калбай чыгып кетти. Эрмек:
-качанкыга чейин Мураттан коркуп журобуз. Балдарга эки уч нерсе алып берип койсо ,анын кулу болуп алышат.
Жазгул:
-дагы жакшы сенда акчага сатылып кетпедин.
-жок! Мен эч качан акчага сатылбайм.
Акылай анын колун койберип:
-Эрмек Муратка тенелбей эле койчу, билесинго аны.
-Акылай сен кантип булардын кылыгына чыдайсын? Сенин ордунда болгондочу…
-Эрмек сураныч бул менин жашоом,сенин жашоон башка.
Ошентип баары уйуно тарады. Акылай кечинде адаттагыдай атасын кутуп отурат. Атасы бир куну соо келген куну болбойт. Акыры кутуп отуруп тажап жол бойлой чыкты. Айлана тынч,чымчыктар сайрап учуп журот. Акылай абадан кере-кере тарттыда:
-мына мен сезип турам,мына бугундон баштап атам ичпей келет.
Ал ангыча тээ алыстан атасынын уну жаныра чыкты. Акылай дароо чуркап жоноду. Кочодо отурган ушакчы кемпирлер дароо Мансурдун уйбулоосун ушактай башташты.
-иий ушу Мансурдун кызына эле кыйын болду .
-эми аялым олуп калды деп эле ичип кеткен болбойтда.
-олгондода кандай олду дейсин мындай нерсе озу шариятта жок. Асынып олгон да,асынып алганда Мансур коруп ошондон бери ичип кеткен.
-иий десе ошол асылып олгондор омур бою асылып калат дейтко.
-эмнесин айтасынар, кызы билет болду бекен?
-билет,билет билген учун кысчуу жерин кысып журотда.
-Мансурду жашынан бери таныйм,мен жаны келин болуп келгенде армияга барып кыздардын журогун оорутуп жургон жигит эле. Окууну бутуп келип мектепке агай болуп, кийин уйлонгонго келгенде бир жиндини суйуп, адам кылып алам деп адам кыла албай калбадыбы.
-ошончо нерсеге кучу жетип ,ошого кучу жетпеди. Озу кудайга жакпаган адамдар ушинтип эле жер кучактап калат…
Акылай атасына жакындап калганда анын жанында Эрмек бар экенин байкады.Эрмек анын колун желкесинен ашырып жолоп келе жатат. Мансур кызын коруп:
-э? кызым? Сенсинби? Ананайын кел,келчи кучагыма. Акылай козуно жаш тегеренип атасынын жанына барды. Атасы бир кучактап ооп ,Акылай экинчи колунан жолоп уйго коздой жоношту. Мансур :
-Эээ Абдималик байкемдин баласы,экоон классташсынарбы? Атын ким эле сенин?
-атым Эрмек.
-Эрмек балам кызыма жакшы карап журосунбу анан? Акылай уялып кетип атасын бир туртуп койду. Атасы кайра жылмандап кулуп:
-илгери биз классташ кыздарбызды аябай сыйлачуу элек. Калхоз убагында оо пахта терген кундорчу. Алар ангыча ушакчы кемпирлердин алдына келип калышты. Учоо тен аларга конул бурбай ото бергенде арт жактан:
«эми аялы олгону аз келгенсип»…
Мансур тык токтоду. Ызаасы менен артына карап,талтандап туруп,Акылай кеттик дегенине карабай:
-ээ кемпирлер! Бирин женем,бирин эжем бирин дагы бироосун. Силердин жаман созунор моо жерге жетти. Аялымдан силер айрыгансынар.
Акылай:
-Ата журчу кеттикчи.
-Акылай сен жакшылап билип ал,коп нерсени билбейсин бирок мына азыр билесин. Ооба мен эл тааныган кучтуу агай болгом. Окуучуларым Республикадан биринчи орундарды катарма-катар алышкан. Ошондо алар менен кошулуп журуп апана жолукканмын. Бирок тагдырдын буйругу менен башынан катуу жаракат алып жинди атка конгон. Аны баары таштасада мен аны таштаган жокмун. Догдурлар адам болбойт дешти бирок мен эми адам кылам дегенимде могу ушакчылар,булардан алдынкы ушакчылар, аялымдын тубуно жетишти. Байланып турган уйдун жибин чечип уйдун ордуна озун байлады. Мансурда Акылайда жаштанып,Мансурдун козу кызарып:
-Ушулардын ушагы ,элдин ушагы журогумду орттойт кызым. Мен эмне жыргагынымдын ичет дейсинби? Ошол куйутумду басыш учун ичемда.
Эрмек:
-байке кеч кирип калды журунузчу уйго.
-макул,макул балдарым.
Алар артына бурулуп кайра сапарын улашты. Кемпирлер ун катпай отуруп калышты. Мансур арманын айтып:
-балам атын ким эле?
-Эрмек,Эрмек…
-балам мен ушу кызым учун жашайм,кызым учун тушуносунбу мени. Мен кызым учун уйкудан ойгоном. Болбосо кайра турбас болуп эчаак эле уктап калат элем. Мен ушул кызым учун нан табам,озум учун эмес. Мейли менин кийимим,жегенге наным жок болсун бирок ушу кызым бактылуу болсунчу. Акылай атасынын создорунон улам «Ата!Ата!»деп белинен бекем кучактап кокурогуно башын жолоп:
-ата антпенизчи. Сиз жок мен эмне кылам? Ата сиз менин барымсыз ата. Эрмек аларга карап гана турду. Мансурда кызын кучактап тээ булуттарга бир-бир карап козун кайра-кайра ирмеп кайра сапарын улашты.
Мына ошентип олимпиада оюнуда башталды. Акылай эрте менен атасы менен коштошуп эми жономокчу болгондо Мансур:
-кызым ! токтой турчу.
-ата кечигип жатам.
-азыр айланайын кызым коётур.
Мансур уйуно чуркап кирип полдун бир тактасын тартып астынан кутуча алып,аны сыртка алып чыктыда:
-кызым бул апандан калган буюмдар. Апандын элеси эсинде калбагандыр. А мунун ичинде анын суроту бар .
-ата батырак ача калынызчы. Акылай шаша кетти. Кутучада бир шуру-мончок менен сурот турду. Мансур шуру-мончок алаары менен Акылай анын колунан кутучуна жулу кармап чан баскан апасынын суротун карап ыйлай баштады.
-ата эмнеге мага бул суротту эртерек берген жоксуз.
-кызым жаман атанды билесинго эми. Сага корсотсом бирнерсе болуп кетчуудой болуп журдум. Аа баса кызым бул шуру-мончокту апан экообуз суйлошуп жургондо эн кымбат белегим ушул болгон.
Эми бул сеники кел тагып коёюн. Акылай узун чачтарын которуп артка кайрылды. Атасы шуру-мончокту тагып:
-карачы апандын озу эле болуп калдын.
-ата эмнеге апам жонундо айткан эмессиз?
-билбегенин жакшы…
-дайыма ушинтесиз апам жонундо сизден эмес элден угам.
-бар кызым кечигип жатасын.
Акылай жашын аарчып:
-эгерде айтпасаныз олимпиадага катышпайм.
-Акылай кызым ,антпечи.
-ооба ошентем ата.
Мансур мунайынкы боло тушту . Акылай атамды тарынтып алдымбы деп ойлоп :
-ата тамашалап койдум. Каранызчы апамдын мончогу мага кандай сонун жарашты. Апам экообуз окшош бекенбиз м? Акылай суротту жузуно жакын коюп кулуп турду.
Атасы жылмайып башын ийкеп,козун ирмеди.
-ата сиз дуйнодогу эн жакшы атасыз. Апамды ушунчалык сагынып калган элем анын суротун коруп кадимкидей эс алып калдым,сизге рахмат ата. Акылай атасын кучактап алды. Атасы чачынан сылап :
-кызым апанда,атанда кучтуу математик болушкан. Сен бул сынактан женишке толугу менен укутуусундагы,милдеттуусундагы. Кана эми бара кал.
-ата эгерде мен олимпиададан утсам сиз апам жонундо айтып бересизби?
-эгерде Республикадан утсан айтып беришим мумкун.
-ухуу мен анда созсуз утам!
Акылай суйунгон бойдон чуркап кетти. Мектепке жетип келди. Эшик алдында Тамара Какенова турду.
-эжей,эжей олимпиадага катышкан окуучулар кайда журушот ? коргон жоксузбу?
Тамара шашпаай ага карай бурулуп:
-жок дегенде олимпиадага кечикпей келсен боло. Мейли урушпайын,эжейин сени кечке издеп таба албаы. Эчким калган жок жоноп кетишти.
-эжей мен кантип барсам болот?
-бара албайсын? Сен озу нени кыйратып билет элен? Эжейиндин ордунда болгондо сени катыштырмак эмесмин,болгондода математикадан .
Акылайдын женишке болгон умтулуусу такыр сынды. Акырын артына бурулуп козунон сызган жашты аарчып коюп уйуно коздой бет алды. Тамара мугалими озунчо кубанычка батып мектепке кирип кетти. Акылай же окуруп ыйлай албай же каткырып куло албай башын жерге салып баратты. Апасынын суротун сумкасынан алып:
-апа мен сизди сагындым. Апа эми мен сиз менен суйлошуп турам. Бугун сиздин кызыныз сынака катыша албай калды. Мунун баарын озум куноолумун. Уйдон эрте чыкканым менен шашпай барганча баары кетип калыптыр. Ал ангыча арт жактан Акылай!Акылай деп кыйкырып Эрмек чуркап келатты. Анын жанына жетип келип:
-сен эмне олимпидага барган жоксун?
-мен калып калдым.
-калып? Кантип?
-мен жеткенче кетип калышыптыр.
-Акылай биз атам экообуз базарга баратканбыз журу сени жеткирип отуп кетебиз.
-мен кайжерде болушун билбеймда…
-мен билем ,жур бол батырак. Акылай эмне кылышын билбей турат. Эрмек кайра артына кайтып Акылайдын колунан жетелей кармап чуркап жоноду. Аларды Эрмектин атасы Абдумалик коруп турду. Экоо шашылыш келип Абдумалике Эрмек тушундуруп дароо жоноп кетишти. Ошентип Акылай жетип келгенде эми эле автобустан олимпиадага катышкандар тушуп жаткан экен. Эрмек ийгилик каалап коюп кайра атасына карай кетти. Акылайды коргон эжейи ушунчалык суйунуп озу анын жанына келип:
-ишенген кожом сууга акты десем сен келген турбайсынбы ?
-ооба кечигип калган элем Эрмектин атасы менен келдик.
-аа жакшы даярсынбы?
-даярмын.
-колунда сурот ?
-а бул апамдын суроту болчу жаныма коюп отурсам болобу?
-мм,кандай болот экен? Эми суроттон эмне болмок эле,коюп отура бер.
Ошол убак Мурат атасы менен эшиктин алдына чейин келди. Кыздардын баары Муратка ашык болуп турушту. Мурат унаадан тушуп достору менен учурашып дароо эле аларды ашканага ээрчитип жоноду. Жазгул,Жанел,Малика учоо Акылайдын алдына келип :
Жазгул:
-Акылай биз сени калып кетти окшойт деп аябай кыжаалат болдук.
Жанел:
-Эй,эй суйундук десен. Жанел менен Малика болушунча кулушту. Акылай дагы башын жерге салып туруп калды. Жазгул анын тарабын талашып:
-кыздар ушул кунго кылган акааратынар жетишет! Дагы кулчу болгула менден жакшылык корбойсунор. Тиги экоо дагы кулушту.
Малика Акылайдын колундагы суротту коруп:
-колундагы суротбу Акылай.
-ооба, апамдын суроту.
-апамдын?
-эмне апан жардамга келдиби?
Акылай ачуулана кетип:
-сенин уйдо отуруп колдогон апана караганда менин апам жанымда журуп колдойт. Акылайдын бул жообу аларды танкалдырбай койгон жок. Анткени ал бул убака чейин аларга катуу жооп узаткан эмес. Акылай созун айтып эле басып кетти. Артынан Жазгул ээрчип Жанелдерге бир карап тилин чыгарып ыллак деп коюп кетип калды. Ар бир партада бирден окуучу . Мугалимдер Акылайды Мансурдун кызы экенин билишти. Ал жердеги башкы текшеруучу илгээрки Мунсурдун жакын бир досу болчу. Ал бир байдан пара алып анын кызын биринчи орун кылып берем деп койгон болчу. Эми анын айласы куруду. Акылай баардык нерсени унутуп апасынын суротун алдына коюп мисал берилишин кутуп турду. Анын максаты,бут оюу бир гана жениш эле. Текшеруу иштер таркатылып сынак башталды. Акылай баарын бир сыйра айлантып карап арт-алдын карап эми баштайын деп жатса,айланып карап жургон эжей :
-эй кыз! Эмне алдына сурот коюп алгансын?
-эжей бул болгону суротко ,тура берсинчи.
-алып кой!
-эжээй…
-алып кой! Чыгып кет болбосом.
Ангыча башкы текшеруучу :
-эмне сурот экен? Бизде суротко тыю салынган эмес,сурот эмне жардам бермек эле? Коюп ала берсин. Башкы текшеруучу Акылайды толугу менен тушунуп турду. Берки эже Акылайга очошуп калды. Анын окуучусуда сынакта эле. Улам-улам анын жанына барып башын ийкеп тура-ката деп турат. Акылай биссимила дегенде эле мисалдарды шакылдата чыгарып чийме-баракты (черновек)толтура жазып он мунот убакыттын ичинде колун которду. Ал мисал чыгарып жатканда жанакы эже андан козун албай ,керек болсо анын ушунчалык тездик менен чыгарып жатканына танкалып калды. Акылайдын эжейинин бар умуту андан. Акылай колун которгондо башкы текшеруучу Асыл Жантошов :
-ии эмне болду?
-мен буттум агай .
-эмне? Буттунбу?
-ооба чыга берсем болобу?
-шашкан жоксунбу?
-жок агай.
-ушунча тезби? Кызым бир текшерип кор.
-жок агай мен оз кучумо ишенем.
-а мейли жазгынынды бизге тапшырып чыга берсен болот.
Акылай барактарын тапшырып эми эле эшике жеткенде токто деген ун жанырды. Акылай акырын артына карады. Жанакы очошуп калган мугалим доска тарапка жакындап:
-Асыл Жантошов мен бул кыз мисал чыгарып жатканда оз козум менен коруп турдум,кудум жаттап алгандай чыгарып жазып жатты.
-билген болсо жазатда.
-бирда катасыз мисал чыгарды. Бирок менин окуучум мындан кучтуу, керек болсо экоону азыр жарыштырабыз.
-эжекеси сиздин окуучунуз кучтуу болсо ушул кыздан биринчи келет болчу.
-агай балким сиз …
-андай оюнузгада келбесин.
-анда менин окуучум менен жарыштырып королу.
-сиз бул кыздын ким экенин билбейт экенсиз. Бул кыздын атасы белгилуу математик,апасы андан откон математик. Мейли сиз айтып калыптырсыз биз жок дейлиби? Бул кыз менен окуучунузду эмес озунуз жарышасыз. Эжейдин коздору жана тушту. Кана ким? Ким кучтуу мисал жазып берет?
Дароо эле текшеруучулордун бири кол которуп доскага татаал окшош мималды досканын эки бетине жазып койду. Акылай жай гана басып келип колуна боорду алып :
-агай сиз менин ата-энемди тааныйсызбы?
-ооба кызым. Мен сага ишенем, сен биздин районду,областты танытасын. Баштагыла.
Эжей биринчи баштап буткончо Акылай сумкасын алып чыгып кетти. Отургандар баары танкалып доскадагы эжей мисалдын акыр жагын чыгара албай ит болду. Кээбиркилер шылдындап кулгонгода жетишишти. Акылай чыгып сыртта турса бир жигит жылмайып анын жанына келип:
-менин атым Марсел жана сен женип кеткен эжейдин окуучусумун. Сен аябай кучтуу экенсин сен чыгарган мисалдар баары туура,бирда катасыз. Сен аябай жакшы кыз экенсин. А сенин атын ким?
Жазгулда сы нагын бутуруп Акылай деп келе калды. Акылай аны колтуктап экоо сыртты коздой жоношту. Мектептин спорт аянтчасында отурушту.Марсел аларды алыстан кузотуп отурду. Асыл Жантошов алган парасын кайра кайтарып Акылайды колдоого алды. Мектептер арасында Акылай биринчи орунду утуп кетти. Ушунчалык кубаныч менен автобуста баратты. Эжейида суйунуп баары аны куттуктады. Мурат анын жанына келип:
-хм,сендагы биринчи орунбу мага окшоп?
-куттуктайм Мурат.
-Маликанын айтышына караганда колунда турган сурот жардам бериптир.
-ии бул апамдын суроту,ооба ошол жардам берди.
-корсом болобу?
-мм,болот…
Мурат колуна алып суротко тоготмоксонго салып карап акырын чонтогунон откуйгучун алып жандырып жиберди. Жазгул аны байкап калып «Мурат!»деп кыйкырып туртуп жиберди. Сурот четинен куйо баштады Акылай жаны сурулуп бараткандай эле болуп жалынды колу менен басып жиберди. Колу куйуп сурот чети кичине гана куйуп кара-кара болуп калды. Акылай бооздоп ыйлап отуруп калды. Жазгул аны кучактап отурат. Мугалим Муратты урушмуш болуп койду. Акылай канчалык азаптансада Муратка ункатпай кетеберди. Анткени анын атасы алардын уйундо устачылык кылаар эле. Кийинки олимпиада райондук болуп,ал жерденда Акылай биринчи орунду алды. Бирок областтык олимпиададан ута алган жок. Анткени Акылай женишти тушкоруп жургондо эле жениш акчага сатылып кеткен болчу. Отпой калганына ушунчалык окунуп турду. Уйуно келсе атасы мас керебетинде жатат. Атасына кайгылуу карап озунун болмосуно кирип кетти. Ошентип танда атты. Атасы тан атары менен кызын ойготуп андан канчанчы орун алганын сурады. Акылай отпой калганын айтканда ал анын керебетине жолонуп отуруп алып:
-мен билгем ушундай болоорун.
-ата эжейимдин айтышына караганда орундар акчага сатылып кетиптир.
-орундар сатылса мейли ,мугалимдер озу сатылып жатпайбы кызым.
-ата сиз эми мага апам жонундо айтпайсызбы?
-экообуз суйлошкон бойдон калат,сен уткан жоксун эми мен айтпайм.
-Ата жаман экенсиз. Акылай жаздыгына башын коюп ,чумконуп жатып алды . Бир убакта атасы аялы жонундо айта баштады.
Сен апана кобуроок окшошсун. Анын назиктиги ,соз которумдуулугу,сулуулугу баары сенсин. Кудум ал кетип сен келген сыяктуу. Апанда оз окуучуларын олимпиадага алып барып бир жылы ал бирди алса,экинчи жылы мен алып бири-бирибизге атаандаштык курч эле. Бара-бара ал экообуз жакын боло баштадык. Кийин кыз-жигит болуп суйлошуп журдук. Эми гана уйлонобуз деп жатканда апан бир уйдун экинчи кабатындагы тересин арчый коём деп тушуп кеткен. Мен аны курбуларынан уккам. Апанды катуу жакшы коргондуктон аны таштай албадым. Догдурлар адам болбойт дешти. Ата-энем ага уйлонушумо каршы чыгып журуп акыры макул болушту. Атам биз башкошкондон кийин оорудан каза тапты. Кийин сен алтыга чыкканында апам кайтыш болду. Анын артынан эле апан озунун жанын озу кыйган. Кочодогу ушакчылар ушул келин келгенден кийин бул уй бактысыз уй-булоого айланды дешти. Апанды шылдындап,акааратташты. Ал ошого чыдабай жанын кыйды кызым . Болгону торт эле жакын адамым болсо анын учоосун жоготкондон кийин арак менин досума,сырдашыма айланып калды. Мен ошондон бери мугалимдик кесипти таштап ,арак ичкич кесибине отуп алдым. Эмнесин айтасын кызым… эми сен жакшы окуугун. Кудайым бакытынды берсин. Жакшы жигит туш болсун,жакшы жерге узаталы сени. Ылайым багын ачылсын кызым. Кой мен жумушка барайын анда. Акылай эми чындыктын баарын билет. Же ыйлай ,куло албай эле жатып калды.Анын жашоого болгон коз карашы озгорду. Эл эмне деседа ун катпай кетеберет. Атасын жолдон таап келет. Эрмек аны жакшы кыз деп атап алган. Онунчу класста болушуп бирок быйылкы жылы Акылай олимпиадага катышпай койду. Анткени анын конулунон калган болчу.
Мына он биринчи класста болушуп атасы аркимдин уйундо устачылык кылып иштеп журот. Сакалы оскулон ,жудомушко айланган .Акылай канча айтканы менен ага эчкандай таасир берген жок. Октябрь айынын аягы бугун Акылайдын туулган куну. Жылына жонокой эле отот. Атасы анын туулган куну менен ниши жок. Дагы деле арака тоюп алып конурук тартып уктап жататда. Акылай апасынын суротунун жанына шам жагып,орулгон чачын жайып тараап отурду. Ал ардайым апасы менен суйлошконду адатка айланткан.
-апа кандайсыз? Биз жакшы… бугун менин туулган кунум,биринчиден сизди куттуктайм . Анткени сиз мени тогуз ай боюнузда которуп журуп тородунуз. Атамдын айтышына караганда ыйлак болгон экенмин. Туну менен ыйлап сизди уктатпай чыкчуу экенмин. Ошол кылыктарым учун мени кечирип коюунузчу. Апа баарынанда окунуучтусу мен азыр ыйласам сиз келип сорото албайс. Канча ыйласамда сизди коро албайм апа. Сизден жок дегенде ушул сурот калганына суйунуп турам. Туулган кунумдо адаттыгадай жалгыз озум отурам. Же башка кыздарга окшоп мындан белек алдым,тигинден белек алдым деп мактана албайм.
Ангыча Акылайдын терезеси акырын гана уч жолу чертилди. Акылай акырын терезе тарапка келди. Эчким жок ,эшик акырын такылдады . Дароо сыртка чыгып карады,айланада эчким жок. Акылай ичинен кулуп балким бул апамдын арбагы деп эшикти жапмакчы болду. Жабаарында козу эшиктин алдындагы кутучага урунду . Тан калып эле кайра чыгып эки жакты карап кутучаны алып айланта карады. Уйуно кирип шамдын жарыгына кутучадагы жазууну окуудуу.
(Окуп буткондор ой болсо айтып болбосо класс баса кеткиле ичинерден не классты жейсинби дечуленер » мен болгону канча адам окуп атат билгим келет канча коп болсо ошончо бат жазгын келет а окуп атыптыр деп )
Уландысы бар….
