НИКАХ ТЕЛЕФОН АРКЫЛУУ: ЖАРАКТУУБУ ЖЕ ЖОКПУ?
Акыркы мезгилде жазасын өтөп жаткан же чет өлкөлөрдө жүргөн мусулмандарда «алыскы никахтар»деп аталган нерсе өзгөчө популярдуу болуп калды. Алардын мааниси, Үйлөнүү жөрөлгөсү алыскы аял менен – телефон байланышы, Скайп, ватсап жана башка кабарчылар аркылуу жүргүзүлөт.
Ушуга байланыштуу көптөгөн ишенгендер (айрыкча, биздин эже – карындаштар, мусулман аялдар гана эмес) суроо беришет-мындай никелер исламдын позициясынан жарактуубу?
«Каршы»жүйөлөр
Көптөгөн окумуштуулар «телефон лакап аттары» (талак сыяктуу) практикасына каршы болушат, анткени бул учурда үйлөнүү жөрөлгөсүнүн бир катар милдеттүү шарттары аткарылбайт. Анткени, салтанатка күйөө, күбөлөр (эки эркек же бир эркек, эки аял), ошондой эле көпчүлүк учурда колуктунун камкорчусу (вали) катышышы керек. Иш-аракет байланыш аркылуу ишке ашканда, алардын бардыгы ар башка жерлерде болот, демек, негизги шарт аткарылбайт. Мухаммед Пайгамбар (с.г. в.): «вали жана күбөлөр жок никя жараксыз» (Ат-Тирмизи).
Нике учурунда телефон, треп, треп ж.б. у. с., салтанаттын катышуучулары ырым-жырымга бардык керектүү адамдар катышып жаткандыгына толук ишене алышпайт. Бүгүнкү күндө үндү гана эмес, сүрөттү да жасалмалоонун көптөгөн жолдору бар. Ошондуктан, колуктунун камкорчусунун үнү угулуп турса дагы, анын жүзү көрүнүп турат, анда «зымдын экинчи четинде» тургандардын вали так айтып жатканына жүз пайыз ишеним болбойт. Белгилүү болгондой, келиндердин ата-энелери кыздарынын тандоосун дайыма эле колдой бербейт жана никеге макулдук беришет. Мындай кырдаалда күйөө амалкөйлүккө барып, колуктунун атасынын үнүн жасалмалап, имамдын никахка макулдугун көрсөтүшү мүмкүн. Бул учурда, анык иш жүзүндө шектүү болуп калат, ал эми шектүү ишенгендер четке кагышы керек.Аллахтын элчиси (Г.в. с.) насаат айткан: «уруксат берилген жана тыюу салынган нерсе ачык-айкын, ал эми алардын ортосунда шектүү нерсе бар, ал жөнүндө көпчүлүк билбейт. Ким аны айланып өтсө, ал өзүнүн динин жана кадыр-баркын тазалайт…» (Аль-Бухари).
Үчүнчүдөн, дистанттык форматта, ар бир адамдын каада-салттарга катышуусу ыктыярдуу негизде болот, күйөө, колукту же камкорчу буга эч нерсе коркунуч туудурбайт деген ишеним жок. Никах жалаң гана ыктыярдуу мүнөздө болушу керек.
Түрмөлөрдө жана башка түзөтүү мекемелеринде жүргөн мусулмандар менен никеге турууга келсек, бул жерде диний компонент гана эмес, социалдык компонент дагы эске алынышы керек. Эгерде аял бул адамды көптөн бери билсе жана аны мыйзамсыз иш-аракеттерине карабастан татыктуу деп эсептесе, анда бул жерде үй-бүлө курууга өзгөчө тоскоолдуктар жок (жана колониянын администрациясы менен макулдашып, никелерди «толук убакытта» окуган жакшы).Эгер ал чоочун адам жөнүндө сөз болуп жатса, анда анын ар бир сөзүнө ишенүүнүн кажети жок. Камактагылар никеге байланыштуу бийик ой-ниеттери менен баш кошууну дайыма эле сунушташпайт. Бул көп учурда аял тарабынан каржылык колдоо алуу үчүн же туруктуу жакын ырахат болбосо дагы жасалат. Бошотулгандан кийин, мындай жубай ажырашып, жашоону таза шифер менен башташы мүмкүн. Албетте, бул дайыма эле боло берет дегенди билдирбейт – жазасын өтөп жаткан айрым эркектер чындыгында үй-бүлө курууну жана балдарды тарбиялоону каалашат, ошондой эле адептүү адамдар бар. Бирок нике жөнүндө чечим кабыл алаардан мурун, бардык факторлорду эске алуу керек, бир эле сезимдерге жана эмоцияларга өзүнөн-өзү таасир этпөө керек.
Альтернатива катары «телефон никахынын» каршылаштары өкүлдөргө (вакиль) кайрылууга кеңеш беришет. Башкача айтканда, жубайлардын бири өзүнүн ордуна ишенимдүү адамды жиберүүгө укуктуу, ал азем учурунда ал үчүн зарыл болгон нерселердин баарын жасайт. Күйөө да, камкорчу да өз өкүлүн дайындай алат (жана биринчи никеге турбаса, колуктунун өзү). Келечектеги күйөөсүнүн вакили үйлөнүп, андан кийин никахтын өзүнө макулдугун бериши керек. Камкорчунун (колуктунун) вакили Валинин бул никеге макулдугун тастыктайт.
«Макулдашуу учүн»жүйөлөрү
Мусулман теологдорунун арасында үй-бүлөлүк биримдикти телефон же башка байланыш каналдары аркылуу камоодо эч кандай жаман нерсени көрбөгөндөр дагы бар. Мында никахтын аныктыгын камсыз кылуу үчүн бир катар шарттар коюлат:
1. Бардык зарыл адамдардын катышуусуна ынануу, б.а. ырым-жырымга күйөө, колукту, вали жана күбөлөр катышарын текшерүү. Жогоруда айтылгандай, үндү бурмалоо оңой. Жана тигил же бул адамдын аныктыгын аныктоо үчүн, мисалы, жоопту белгилүү бир адам гана билген суроо берсеңиз болот.
2. Баардык катышуучулар сүйлөшүүнү угушу үчүн, динамикти (же кошумча конференциялык чалууну) күйгүзүү жетиштүү.
3. Сүрөттүн болушун камсыз кылуу (мүмкүн болсо), б.а. видео байланышка артыкчылык берилет.
4. Корутунду «аралык» никах шашылыш зарылчылык болгондо гана. Эгер классикалык түрдө үйлөнүү үчүн бир аз убакыт талап кылынса, анда салттуу форматты тандап алган жакшы.
5. Жубайлар үчүн классикалык никелерди жыйынтыктоого болбойт. Мисалы, эркек менен аял үйдөн чыгып кетүүгө жалкоо болсо, анда мындай учурда «телефон лакап аттары» жараксыз болуп калат.
6. Жакшы байланыш. Салтанаттуу иш-чаранын жүрүшүндө катышуучулар ар бир сөздү угушу үчүн жана эмне жана ким тарабынан так айтылганына шек санабашы үчүн, телефон же интернет сигналы болушу керек.
