Адамдын бул дүйнөдө алган алгачкы деми – жашоону башталышы, ал эми акыркы деми болсо – түгөнүшү. Бул эки демдин ортосунда алынган ар бир дем өтө маанилүү.
Дем алууну кубаныч-кайгы, шайырдык-ойчулдук, коркоктук-баатырлык, сыяктуу сезимдерге тарбия жагынан таасири бар.
Дене табигый дем алуу жардамында табигый сезим, табигый түшүнүк, табигый кубат жана мүчөлөрүнүн ден-соолугун коргойт. Себеби, дем алуу дене клеткаларынын кислород, суу о.э. азык сыяктуу заттар менен айкалышуусун камсыздайт.
Бул факторлордун баарын эсепке алган абалда дем алуу ден соолукту жана пикирлерди азыктандыра турган кубат болуп эсептелет деп айта алабыз.
Дени сак бала демди чыгаруу менен бир убакта ыйлай алат, дем чыгарып жатып сүйлөшө алат. Бул табигый дем алуу жана сүйлөшүү таризи, ал өмүр бою ушундай калышы керек.
Табигый дем алып чыгарган кишиде боорлордун бардык сегменттери дем алуу процессине катышат жана бул абал диафрагманы күчтүү таризде аракеттендирет. Диафрагманын аракеттери менен көкүрөк жана карын мүчөлөрү массаж алат, кан айланышы оңойлошот, мүчөлөр күчтүү жана таза абалда болот. Диафрагма маанилүүлүгү жагынан “экинчи жүрөк” деп да аталат.
Адам көп, бат-бат жана аралаш жеш, тамеки тартуу, стулда отуруу акыбетинде жана картая баштаганда, диафрагма катуулашат жана дем алып-чыгаруу тең-салмактуулугу бузулат. Табигый болбогон, жакшы чайналбаган жана аралаш желген тамактан чыккан газ курсакты шиширет, мунун натыйжасында диафрагма кабырга сөөктөрүнүн түбүндө же ашказандын астында аракетсиз калып кетет. Катып калган диафрагма дененин жетиштүү түрдө кислород алышына тоскоолдук кылат жана кишинин улам-улам чарчашына жана алсыздашына себеп болот.
Бул абалда бир нече сааттар бою стулда отуруу же тар кийим кийүү- көкүрөк жана курсак боштугундагы мүчөлөрдө кан айланышын дагы да кыйындаштырат, газ чыгарууну тосуп, анын канга аралашышына себеп болот. Кан жаман жыттуу, уулоочу касиеттер менен мүчөлөргө кирип барат жана ал жерлерде жаңы оорууларды келтирип чыгарат.
Нормал абалда дем алуу жолу менен алынган кубат көкүрөк булчуңдарын кеңейтүү үчүн жумшалган кубаттан көп болушу керек. Ал эми, өнөр-жай чыгындылары, тамеки жана жана спирттүү ичимдиктер да деп алуу системасын бузат; анын табигыйлыгын өзгөртөт, ал тургай дем алып чыгаруу механизмин тескери иштете баштайт: дем алганда курсак ичке тартылат, чыгарганда болсо – шишет.
Бул өпкөлөрдүн ылдыйкы бөлүктөрүн дем алуу-чыгаруу процесинде катыша албай турган абалга алып келет жана көкүрөк булчуңдарын кеңейтүү үчүн сарпталган кубат дем алуу жолу менен алынган кубаттан көп болот. Бул абалда дене негатив кубатты бириктирет жана натыйжада кубат тең-салмактуулугу бузулат.
Бул функция сүйлөшүү убагында да бузулат. Т.а. адам дем алууда да кудум дем чыгарып жаткандагыдай сүйлөй ала турган болот. Бу деградациянын белгиси болот. Ушул абалда дем алуу, сүйлөшүү жана мүчөлөр ортосундагы гармония бузулат.
Дем алып-чыгарууну тартипке келтирүүнүн эң кыска жана ыңгайлуу жолу үч күндүк ачкалык (голодания) кылуу жана Куръани Каримди дем алуу башкаруусу менен үн чыгарып тажвид менен окуу. Куръани Каримде дем алуу, чыгаруу жана токтош жайлары көрсөтүлгөн. Бир дем алууда 30-60 секундага чейин бийик үн менен Куръан окуп, эки ай ичинде дем алып-чыгаруу тартибин жаңыдан изине салуу мүмкүн.
Жүгүрүү, эмгек жана сүзүү дем алуу тартибин жаңылоонун башка жолдору. Ал эми, ток курсакка кыраат менен Куръан окуу же чуркоо, иштөө сыяктуу аракеттер жүрөк жана боорго зыян жеткирет. Ушул себептүү имамдарыбыз арасында жүрөк оорулары көп учурайт. Демек, бул иштерди тамактан кеминде эки сааттан кийин кылынышы туура болот.
Боордогу аба жолдорунун тарайышына байланыштуу түрдө адамдардын дем алышын кыйындаштыра турган сурункали обструктив өпкө оорусунун пайда болушуна эң чоң себеп тамеки чегүү. Чегилген ар бир сигарет бүткүл баштуу бир завод. Бул завод ушул убакта төрт миң түрдүү химиялык затты иштеп чыгарат. Бул химиялык заттардын арасында мутагендер, токсиндер, болжол менен 60 түрдүү канцероген жана ушуга окшош заттар бар. Булардын болжол менен 20%ы түздөн-түз боор жана канга, 80%ы айлана чөйрөгө жана кишилерге зыян берет. Мурундун тыгылып калышы, тамактагы бадамсымал бездеринин шишиши, дене ысыгын көтөрүлүшү же теридеги кычышма ооруга каршы дененин табигый күрөшүүсү.
Мисалы, мурун тешиктеринин толуп калышы симпатик жана парасимпатик нерв системалары арасындагы тең салмактуулугун камсыздайт. Мурун толгон убакытта аны химиялык заттар менен ачууга урунуу – тартипти бузуу болуп эсептелет.
Пияз суусу, седана майы, ачуу коон майы жана сусу сыяктуу табигый ачуучулар болсо кубат тең-салмактуулугун тикелөөдө пайдалуу. Тыгылган мурундун бир тешигин жаап, башкасы менен дем алып-чыгаруу, кыска убакыт ичинде кубат тең-салмактуулугун камсыздайт жана мурун тыгылышы тез өтүп кетет.
