1 — БӨЛҮМ
Канайымдын сурак берип,турмодогу омурунун отушу бир жумадан ашты. А бирок ал учун ар бир кундун отушу озунчо азап. Олгон балдардын элеси коз алдынан кетпейт. Эмесе,окурмандар, мына ушул кайгылуу окуялардын журушунон баштан-аяк баян этебиз.
Гайыпбердинин турсоктолгон санаанын тупкуруно нардай чогуп жатышынын себепчиси жаны уйлоно калган аялы Канайым болбодубу.
Баса,коз ачып коргон,суйушуп алган жары Гулзаада рак оорусунан азап чегип олбогондо бул акмакка жолукпос беле. Ооба,ага озу да себепкер болбодубу.Биринчи эле жолу Ош ресторанында Аскар досу менен бирге отуруп тамак ичуу учурунда таанышып калып,ошондон бир жума отуп-отпой эле уйлоно калбадыбы.
Балдарын таэнесине берип коюп,аларды саат сайын сагынып эстегени,Гулзаадага болгон кайгысы тынчын алды .»Тезинин уйлонойун,минтип санаа чегип журо берип азаптуу ооруга кабылбайын, али жаш эмесмин кун коройун,тиги балдарымдын бешенесине ылайым бар болоюн» деген ойго женилбедиби. Досу Аскар да себепчи болгон.Ал Канайымды мактап,анын хирургдук кызматы ага таанышып,сырдашып калышына баласынын операциялык оорусуна айыгышы себепчи болгонун айтып сунуш кылган,тааныштырган. Бирок Канайым шаарда эле болгон.
Сураштыра иликебеген. Эгер иликтеген болсо ага уйлонбой да калышы мумкун эле.Канайым беш жыл ичи эки турмушунан ажырап,акырында кайгыда калбадыбы.Студент кезинде курсташ кыздарынын алдынкысы болчу.Ага суктанган,артынан сая тушуп уйлонуп алуу аракетинде болгон жигиттер коп эле.Бир жолу очошкон жигитинин зордуктоосуна туш боло турган учурда суйгон жигити Арзымат дал устунон чыгып куткарган.Ошондон сон,Арзымат экоо тезинен уйлонуу болуу чечимине келип,турмуш курушуп уй-булолуу жатаканага чыгышкан.
Арзымат Канайымдан бир курс алдын окуучу эмес беле.Анын туулуп оскон айылы Ысык-Колдо,Арзымат болсо Ош шаарында болучу.Экоонун кесиптик жагдайы эки башка,Арзымат дипломун алгандан кийин шаарга келип мугалимдик кесибин уланткан.Ошентип, бири Бишкекте,экинчиси Ошто болуп эки айры турмушта жашап калышты.Арзымат кышкы,жазгы каникулда барып,эки-уч кун туруп кайтат.
Акырында турмуш кезеги ордун таап,Ош шаарында жашап,булолук турмушун улнтышты.Канайым шаардык оорукананын хирургиялык болумундо иштеп журду.Жаман иштеген жок.Ооба,тез эле такшалып кетти.Аял адам учун сулуулук биринчи душман окшобойбу,болумдун башчысы да чырайлуу жигит эле.Кабыл алынган алгачкы куну Канайымга кушу тушту.Аны озуно тартуу аракетинде болду.Жетекчи деген кызмат абалынан ар кандай жол менен пайдаланат эмеспи.Туулган кундор врачтарда кезеги менен баштала берет эмеспи.Андай учурда шарт тузуло калат.Болум башчысы ар кыл ойго салып журуп акырында кондурду.Анын аялы университетте мугалим.Жайкы каникул учурунда бир ай баласын ээрчитип айылдарына барып жайлоолоп кайтат.
— Канайым,бир кундук убактынды боло аласынбы?-дейт болум башчы адаттагыдай кабинетине чакырып алып. — Эмнеге?-деди билип турса да кайдадыр бир жакка барчудай ойго келип. — Макулдугунду берсен анан айтам.Кабинетинде сыга кучактап,акактай жузунон ооп-жыттап алчу.Канайым ушусуна коно тушкон.Адаттагысындай кучактап опту. — Макул дечи жаным,макул дечи? — Кызыксыз да,эмнеге,эмне учунмакул дейм? — Макул десен айтам. Канайым ойлоно калып: «А,куп,макул» деп жиберип анан бир нерсени журогу сезе калгандай чочуп кетти. — Об бали,эми айтам,бугун уйдо болосун,аялым балдарды алып айылга кеткен. Уйдо дуйум тамактын баардыгы бар,жыргайбыз! Канайым создорун жылмайып карап угуп:
-Агай,менин уй-булом бар,сездин уйунуздо болгудай талаада жургон келин эмесмин,антип жаман жорукту баштабан!
Канайым кучактан боюн ала качып,ачуулана тушту.Болум башчы ордуна жай отуп,тынчсыздана унулуп тиктеди.Канайым кулумсурой карап,эшикти акырын жаап чыгып,ишине барды.
-Барасын,бары бир торума чалынасын,не болсо да мени жакшы коруп калгансын,-деп орундугуна олтуруп умуттоно тымызын кубанып алды.
Кундор ото берди,асылган оору алмайын койбойт дегендей сурана берип кондурду.
Канайым иштен кайтып,айрым кундору тун киргенде бара турган болду.Ал кундордо Арзымат сааттын жебесинен козун албай,убакытты санап,бир саат бир жумадай сезилип тынчы кетет.Жойпуланып ар кандай шылтоолорду айтып ишендирет да коет.Анткен менен улам кайталанган жаман жоруктар,жалган создор иренжитип,Арзыматта тупойул тушунук,ич куйдулук пайда болду.»Эмне учун мынтет? Азгырылганбы, же жуксузду ээрчип жаман жолго тушуп кеттиби? Жок,анте койбос,мамилебиз баягысындай эле го?! Кай бироолорсулоп конулун оорутарлык. .. Ошондой да болушу мумкун… Баса,жок шылтоолорду айтып жанды кейите баштабадыбы? !» Ушинтип ойго батып,санааркап отурганда Канайым мас абалында кирип келди.
-Эмне учун кеч келдин? Сааты карачы,тун ортосу болуп калды го!
-Опеей, ачууланып калган го Арзыкем,менин жакшы коргон айым,кунум,сага эмне болду,зериктинби? хи-хи-ха,зериккен тура.Адаттагысындай мойнунан кучактап опту.Илеби мурдагысындай жагымсыз сезилип,жийиркенип алды.Кучактаган колун силкип салды да туртуп койду.Ордунан ыргып туруп,былчылдата тургандай турун озгорто калып,ачуусун аран токтотту.
-Опеей, чындап ачууланып алган тура,адегенде кечиккенимин себебин сура,анан ачууланып,тек койсо кучоп баратасын да!
-Сен себебин оной табасын,бирде той,бирде туулган кун,бирде уйлонуу той»
-Ооба, чон коллективде андайлар болот.Турмушка чыккан Алмагул уйуно чакырып,ошонукунда болдук.Эмне коллективден болунуп,барбаймын, куйоом уйдо жалгыз дейинби? Анда куйоонду карактап кетеби дешип шылдындашпайбы!
Арзымат ого бетер ачууланып,зээни кейип:
-Токтот жалганынды, андай болсо эмне учун мага келип,кимдикине, кайда барарынды айтып койбойсун? Эмне мени келесоо деп турасынбы?
-Опеей, ишенбей турасынбы? Мен койдум жаным.Ырахмат, мындан ары баскан турганымдын баарын айтып турайын.
-Тигини, дагы терс суйлоп,баскан- турганымдын деп..! Мага именно басканын,турганын эмес,кайда,кимдикине бара турганын керек,тушундунбу? !
-Тушундум кудай жалгагыр,деги ачууланбачы. Ооба,тынч жашайлы,кызганычтык кылбачы?
-Эй акмак,тушуносунбу кызганычтык эмес,уй-булону урматто,бири- бирин сыйлоо тартибин сактоо дегендикке жатат.
-Болуптур, мен койдум дедим го,тынч жашайлычы жаным.
-Тынч жашагын келсе уй-булолук тартипти сакта!
Канайымдын тагдыры да ташка чабылган тагдыр тура.Арзымат экоо студент кезинде суйлошуп,бир саат бири-бирин корбосо сагына тургандай ынак жмес беле.Экоонун ортосуна кара шайтан аралап,ышкы кумары таркаганга чейин ажырашып кетишпедиби. Башкалардан кызганып,экоону ажырым бузуп жиберише тургансып дароо баш кошуп,турмуш куруп алышпады беле.Баса,Арзымат дипломду алган сон Бишкекте эле жашап,ошол жерден кызмат таап иштей берсе болмок.Анда минтип койгойлуу жашоодо калышмак эмес.Анан да кудай алагды кылдыбы,оюндагысындай аткаруу аракетинде болуп,куткон кызматы дароо табыла калганын карабайсынарбы. Эгер табылбаганда жайкы каникул учуру аяктаары менен Бишкекке кетип калаар беле.Ооба,бири Ошто,бири Бишкекте болуп…Ооба, Канайымдын артынан тушуп журуп максатына жетпей калгандар учун шарт тузуло калбадыбы.Жаштык алоолонгон от,жалын,сезим дегенин сымаптай ойноок.Ушундай учурда кайсы кыз озун токтоо кармап журо алам деп айта алат…
Ошентип, студент кезинде эле кондум адатка ото калган Канайым Арзыматтан ажырым болуп,бой журуп,акырында азаптуу кайгыда жургон Гайыпбердиге туш келди.Гайыпберди да жаман жигит эмес.Ар кайсыга козу жеткен,акыл- сезими озуно жетишерлик оз чолкомундогу алдынкы жигиттердин бири болчу.Тагдыр деген акыл-сезимге баш ийбеген,кудайдын буйругу менен берилуучу сыйкырдуу куч окшобойбу.Бири- бирин корбогон,тааныбаган инсандар эмес беле.Ырасында кудайдын буйругун аткарууга кимдмр бироо да себепкер болот окшойт.
Оббо тагдыр айя?! Коп адамдар ушинтип ташка тийген тагдырына кейип,азап чегет,санааркайт. Бирок,ошошл тагдыры учун озу да себепкер болгонун сезбейт,ал туурасында ойлонуп да койбойт.Кудайга, же болбосо себепкер болду деп эсептелген, кумондогон адамына тонкойт да турат.Канайымдын бир кемчилиги трорп алууга максаттанбай сактанып жургондугу. Али жашмын,балалуу болуп,анын ташпишин тарта турган учур келе элек дейт.Бала турмуштун данакери экенине баа бербейт.Курсташтары мында он да,келишимдуу мучо да,акыл-эс да бар дешип кезегинде мактап калышчу.Акылдуунун да азгырылма акмагы болоорун ойго алышпаган.Турмуштун ажырыктын тамырындай чартактаган, байкалбай омур изинде жургон сырлуу корунушторун акылдуу карылар эле билбесе ким билмекчи.Ооба, турмуштун эчен кырлуу татаалдыктарын баштан кечирген,байкагыч ой жугурткуч карыялар билээри шексиз.Бирок, алар байкап,билип дурсо да бироонун турмушуна кийгилишкиси келбейт.
Гайыпбердиге не болду?Эми гана уй турмушун кызыта баштап,оз алдына жаны-жаны максаттарды коюп,коз ачып коргон жары менен ынтымактуу жашап жатканда андан ажырап оксуду.Кара жердин топурагы тез суугандай алоолонгон куйуту тез эле сууй тушподубу.Жарыкчылыктан жаш кеткен Гулзааданын олуму кимди гана болсун кайгыртаарлык. Артында калган эки чурпосуно кыйын болду.Бири беш жашар,бири уч жашта.Балапан бойдон.Энелик журок суйуусун ушул балдарына болуп,не деген максаттарды чендеп,кумарданан ойной албады дейсин.Коодону толо арманы ичинде кетпедиби.Жазгы гулдой кулпурган курагында бешик терметип,чурпосун шыпшына жыттап эркелетчу.Ооба, Гайыпберди сырттан кирип келген учурунда коздорун жоодурата бир карап коюп,даярдап койгон тамагын алдына койчу.Анын ушул учурларын Гайыпберди копко дейре элестетип,озунчо олтурганда оксуп ыйлап да алчу.Баарынан да эки баласына,алардын тайэнесиникинде журуп,оз уйунон алыс турганына ичи ачыша турган.Барган сайын алдынан тосо томполондоп чыккан балдары коз алдында.Канайымга тапшырып жатып минткен:
«Балам,акыл- эстуу эле жан окшойсун,буларды оз балдарындай коруп барктап ал.Кудай омурун берсе чоноюп сени оз энесиндей эле корот.Апасынын мээримине да кана элек кезинде ажырады.Озуно тартып,мээриминди салсан <<апалап> > артындан ээрчий тургандай жаш,балапан бойдон.Конулун оорутпа,ыйлатпа! Ушул менин суранаарым! »
Эне байкуш ушинтип насаатын айткан.Коз жашын молтулдото тогуп ыйлаган.
Адам дегенинде бири-бирине окшобогон тубаса муноздук озгочолуктор болот тура.Тигинтип балалуу болгусу келбей сактанып журушу мунозундогу орчундуу бир белги окшойт.Куйуттуу эне байкуштун зынарлап айткандарын эсине да алган жок.»Булар эмне мага бала болмок беле,бору баласы ит болбойт деген кеп бар го…Керек болсо озум тууп алам.Тирмелендеп деги эле митайым экен.Анан кичине эле тийип койсом аталап ыйлайт.О жер жуткурлар десе,апасын чакырганычы келе кала тургансып?! «-деп ыгы жок куноолойт.Балдар бакчасына алып бара жаткан учурдагы кагып-силккеничи. ..
Ырасында балдар кимдин болбосун назарына тушорлук.Ооба, чон адамдай суйлоп,тили ширин.Айрыкча улуусу шок.Эненин койнунда эркелеп,эркин жургон балдар,эмнегедир Канайымга боорун бербей,коз кыйыгы менен карап жатыркайт.Анан Канайым да балдарды озуно тартып жалынып-жалбарып, эркелетип,энесин жоктотпой боор тартарлык жасабады.Озунчо эле ич куйду.Чонойгондо кун корсотпой атасына ургузуп,дагы бир жолу турмушунан ажырай тургандай ойдо журду.
Уландысы бар…
